شهدای گمنام دانشگاه اصفهان، یادمان،  بنایی در ضلع جنوبی دانشگاه واقع در مرکز شهر اصفهان.

پیشنهاد خاکسپاری هفت شهید گمنام در دانشگاه اصفهان در ۲۰ آذر ۱۳۸۴ از سوی دانشگاه، تعدادی از دانشجویان، اساتید فعال در زمینه‌های سیاسی و فرهنگی، دبیران کانون‌های دانشجویی و رئیس دانشگاه به‌منظور پاسداری از خون شهدا و افزایش فضای معنوی، به اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اصفهان انجام شد (دانشگاه ... ، درخواست ... ؛ اداره‌کل ...). برای این‌کار، دانشگاه مکان‌هایی را درنظر گرفته بود، یکی در مجاورت مسجد دانشگاه و دیگری در ضلع جنوبی دانشگاه (نصراصفهانی)؛ سرانجام، دو سال پس‌از درخواست، در ۲۰ تیر ۱۳۸۶، با انجام بررسی‌های لازم، اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اصفهان اعلام کرد که با درخواست تدفین شهدای گمنام در دانشگاه اصفهان موافقت شده است و پنج شهید به این دانشگاه اختصاص می‌یابد (اداره‌کل ...). در پی این درخواست، دانشگاه متعّهد شد که یادمانی را طراحی و احداث کند (رامشت). مراسم خاکسپاری در ۱۰ مهر ۱۳۸۶، هم‌زمان با شب‌های قدر، در دانشگاه و با حضور مردم، دانشجویان و مسئولان دانشگاه برگزار شد (همو).

براساس سنگ‌نوشته‌های مزار شهدا، یک ‌تن در جریان عملیات کربلایی ۵ (دی ۱۳۶۵) در منطقۀ شلمچه (جنوب غرب استان خوزستان) و در ۲۸ سالگی، یک‌ تن در جریان عملیات مسلم بن عقیل(ع) (مهر ۱۳۶۱) در منطقۀ سومار (غرب استان کرمانشاه) و در ۲۰ سالگی، یک ‌تن در جریان عملیات محرم (آبان ۱۳۶۱) در منطقۀ شرهانی (جنوب غرب استان ایلام) و در ۲۰ سالگی، یک‌ تن در جریان عملیات خیبر (اسفند ۱۳۶۲) در تالاب هورالعظیم (در جزیرۀ مجنون جنوبی واقع در جنوب شرق عراق) و در ۱۹ سالگی و یک‌ تن در جریان حمله دشمن در منطقه عملیاتی میمک (غرب ایلام) و در ۲۲ سالگی به شهادت رسیده‌اند (احسانی).

فرایند ساخت و طراحی یادمان از آبان ۱۳۸۸ آغاز شد (دانشگاه ... ، طرح ...) و در مهر ۱۴۰۰ به پایان رسید («تکمیل ... »، بش). معماری یادمان، از نوع اسلامی‌ایرانی است و ساختاری پنج‌ضلعی دارد که به وجود پنج شهید در آن اشاره دارد (رامشت). ارتفاع یادمان ۲۵ متر و قطر آن ۱۳ متر است و فضایی به‌مساحت ۱۵۰ مترمربع را به خود اختصاص داده است («مقبره ... »، بش). طول هر ضلع یادمان ۹۵/7 متر است و یادمان روی سکویی قرار دارد که ارتفاع آن از سطح پیرامون ۲۵ سانتی‌متر است. جداره‌های یادمان ترکیبی از آجرچینی ساده و مشبک است و بخشی از گوشه‌های بنا مقرنس‌ کار شده‌ است. پنج ورودی در گوشه‌های یادمان تعبیه شده است که هر یک عرضی برابر با ۹۰/2 متر و ارتفاعی معادل ۶۰/4 متر دارند و امکان دسترسی به مزار شهدا را فراهم می‌کنند. باریکه‌های آجری با عرض ۴۰ سانتی‌متر از کف یادمان تا روی گنبد امتداد یافته‌اند (رامشت؛ احسانی).

در نمای بیرونی یادمان، سنگ ازاره‌ای سفیدرنگ با ارتفاع ۱۵/1 متر به‌کار رفته است؛ همچنین چهار جداره مشبک کشیده با طرح‌های هندسی، هرکدام با ابعاد ۹۰/0 در ۲۰/7 متر، در اضلاع یادمان قرارگرفته‌اند. این جداره‌ها با کاشی‌های لعاب‌دار سفید تزئین شده‌اند و باریکه‌های آجری پوشیده شده با کاشی‌کاری معرق بین آن‌ها کار شده است. در بالای جداره‌های مشبک و بین باریکه‌های آجری، آجرنما کار شده است و روی این آجرنماها، کاشی‌های مربعی نصب شده‌اند که روی آن‌ها با خط بنایی نام‌های اللّه، علی و محمد نگاشته شده است. در تورفتگی‌های گوشه‌ها و بالای ورودی‌ها نیز کاشی‌کاری معرق با زمینه فیروزه‌ای و طرح‌های هندسی به ارتفاع ۸۰/3 متر دیده می‌شود که آیات سورۀ توحید و عبارت «لا اله الا اللّه، محمد رسول اللّه» با رنگ‌های آبی و مشکی با خط بنایی روی آن‌ها نگاشته شده است و در بخش‌های بالایی تورفتگی‌ها مقرنس‌ کار شده است. گنبد یادمان با آجرهای لعاب‌دار فیروزه‌ای پوشیده شده است (احسانی).

کف بنا، سنگ مرمریت کرم‌رنگ اجرا شده است. مزار شهدا در مرکز یادمان و روی سکویی پنج‌ضلعی که هر ضلع طولی برابر با ۴ متر دارد، قرارگرفته‌اند. ارتفاع این سکو ۲۰ سانتی‌متر است که سطح آن با فرشینه پوشیده شده است. سنگ‌های مزار از جنس مرمر سیاه و با ابعاد ۵۰/1 در ۶۰/0 متر ساخته شده‌اند که نوشته‌های سفیدرنگی روی آن‌ها حک شده است. حاشیه‌ای روی سنگ‌ها با طرحی اسلیمی نقش بسته است و عبارت «بسم رب الشهدا و الصدیقین» و واژه‌های «شهید» و «گمنام» نیز روی سنگ‌ها نگاشته شده است. اطلاعاتی از جمله سن شهدا، عملیاتی که در آن شرکت داشتند و منطقه عملیاتی نیز روی سنگ‌ها درج شده است؛ همچنین جملات قصاری مانند: سخن شهید سید مرتضی آوینی: «پندار ما این است که ما مانده‌ایم و شهدا رفته‌اند اما حقیقت آن است که زمان، ما را با خود برده است و شهدا مانده‌اند»، سخن پیامبراکرم(ص): «خوشا به حال بنده گمنامی که خدا او را بشناسد و مردم او را نشناسند» و سخنی از امام خمینی(ره): «سلام بر این پاره‌های تن ملّت  که مونسی جز نسیم صحرا و همدمی جز مادرش حضرت زهرا(س) ندارد» بر روی این سنگ‌ها حک شده‌اند. در داخل یادمان، سنگ ازارۀ مرمریت خاکستری با ارتفاع ۱۵/1 متر به کار رفته است. پوشش داخلی تا ساق گنبد مشابه نمای بیرونی است. ساق گنبد با کاشی‌کاری معرق و زمینه آبی رنگ تزئین شده است و آیات قرآن کریم با خط ثلث روی آن نگاشته شده است. گنبد یادمان به صورت دوپوسته طراحی شده است. پوشش پوستۀ بیرونی شرح داده شد و پوستۀ درونی با هنر یزدی‌بندی تزئین شده است و ارتفاع کف یادمان تا پوستۀ درونی به ۸۰/17 ‌متر می‌رسد (همو).

روشنایی داخلی یادمان از طریق نورافکن‌هایی که در بالای جداره‌ها تعبیه شده‌اند، تأمین می‌شود و نورافکن‌های نصب‌شده روی جداره‌ها، روشنایی بیرونی را تأمین می‌کنند (همو).

برنامه‌های فرهنگی بسیاری در یادمان شهدای گمنام دانشگاه اصفهان برگزار می‌شود و به همین دلیل به فضایی سرپوشیده برای برگزاری برنامه‌ها در فصل‌های سرد سال، سالن غذاخوری برای پذیرایی و دسترسی به آب آشامیدنی نیاز است و در حال حاضر (1403 ش) از سالن غذاخوری اختران بی‌نشان دانشگاه اصفهان، نمازخانه یادمان، سقاخانه، فضای سبز و کتابخانۀ آزادگان استفاده می‌شود. بیشتر مسیر‌های دسترسی به یادمان به صورت پیاده، طراحی و اجرا شده است و خیابان‌هایی در اطراف یادمان، دسترسی سواره به یادمان را ممکن می‌سازند (همو).

گرامیداشت سالگرد دفاع مقدس، سالگرد تدفین شهدای گمنام، برپایی نماز ظهر و عصر و حضور هیئت‌های مذهبی دانشجویی برای اجرای برنامه‌های مذهبی، از جمله مراسم‌های فرهنگی و مذهبی اجرایی در یادمان است (نصراصفهانی). بودجه مالی این برنامه‌ها بیشتر با حمایت‌های مردمی و خیرین تأمین و در این راستا از کمک‌های مالی سازمان‌های دولتی نیز استفاده می‌شود (رامشت).

یادمان شهدای گمنام دانشگاه اصفهان توسط دانشگاه و مجموعه اداری آن مدیریت می‌شود. منابع مالی برای اداره یادمان نیز از حمایت‌های مردمی و خیرین تأمین می‌شود (همو).

مآخذ: احسانی، سروش، مشاهدات میدانی؛ اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اصفهان، موافقت با درخواست تدفین شهدای گمنام دانشگاه اصفهان، سند مورخ ۲۰ تیر ۱۳۸۶، سند بش، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اصفهان؛ «تکمیل ساخت حرم‌الشهدای دانشگاه اصفهان» (بارگذاری: ۲۸ مهر ۱۴۰۰)، پایگاه خبری صاحب‌نیوز، <www. sahebnews. ir> (دسترسی: ۲ آذر ۱۴۰۳)؛ دانشگاه اصفهان، درخواست تدفین شهدای گمنام، سند مورخ ۲۰ آذر ۱۳۸۴، سند بش، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان اصفهان؛ همان، طرح پروژه حرم‌الشهدای دانشگاه اصفهان، سند مورخ ۱۱ آبان ۱۳۸۸، سند بش، موجود در همان‌جا؛ رامشت، محمدحسین (رئیس وقت دانشگاه اصفهان)، مصاحبه با مؤلف، ۳  تیر  1403؛ «مقبرة‌الشهدا» (بارگذاری: ۳۰ خرداد ۱۴۰۳)، موزه و مرکز اسناد دانشگاه اصفهان، <www. museum. ui. ac. ir> (دسترسی: ۱۲ مرداد ۱۴۰۳)؛ نصراصفهانی، احمدرضا (عضو شورای بسیج اساتید دانشگاه اصفهان)، مصاحبه با مؤلف، ۱۲ خرداد ۱۴۰۳.

/ سروش احسانی/